Maria do Cebreiro Rábade Villar random header image

«Spleen, splash e outras antigas dialécticas» [crítica de Arturo Casas]

(nós, as inadaptadas) é o segundo libro de poemas de María do Cebreiro (Santiago de Compostela, 1976). Tras a obtención do accésit do XXI Premio Esquío, apareceu na colección ferrolá que desde 1980 dirixen Fernando Bores e Julia Uceda. A decisión dun xurado composto por Xulio L. Valcárcel, Estíbaliz Espinosa, María do Carme Kruckenberg e Cesáreo Sánchez Iglesias fixo gañador nesa convocatoria ó poeta Manuel Forcadela por Lámpada e medusa, libro igualmente incorporado á colección Esquío segundo é costume.

María do Cebreiro publicara en 1998 na colección Ablativo Absoluto de Edicións Xerais o estadio do espello, rotulado tamén con minúscula inicial pero sen a rara sordina das parénteses. Culturalistas e alusivos, ambos títulos comparten así mesmo unha fórmula marcada pola promesa dunha transformación hipertextual, de signo a priori paródico, sobre os referentes conceptuais e a dicción que identifican un certo texto/autor/grupo anterior. No caso actual ese texto corresponde, como é evidente, a Vicente Risco; en o estadio do espello, tamén semella diáfano, a Jacques Lacan. Os dous pensadores resultan comentados e reescritos, non estrictamente por referencia a algún dos seus textos principais senón como unha especie de emenda á totalidade non necesariamente aceda. En boa medida, Risco e Lacan deveñen así travestidos, segundo a terminoloxía aplicada por Gérard Genette en Palimpsestes, por canto o seu discurso sofre un proceso de actualización ludosatírica pola que asistimos a un desdobramento paródico da enunciación e, por tanto, da súa circunstancia, incluídas aí as coordenadas históricas que corresponden. Claro que nun e noutro libro da poeta compostelá hai moito máis ca isto que os títulos perfilan, de maneira que sería empobrecedor entendermos que a obra de María do Cebreiro sexa apenas un diálogo con eses autores ou coas liñas de pensamento que eles representen.
En liña con o estadio do espello e tamén coa serie de textos teórico-críticos publicada ó longo dos últimos anos, a autora ofrece unha nova proba de lucidez analítica sobre a realidade epistémico-cultural na que viven os seus lectores e lectoras de hoxe mesmo (permítome advertir que o emprego dos dous xéneros gramaticais non é aquí formulario). Os poemas demostran que tal realidade é unha construcción colectiva asumida como escenario e taboleiro de xogo e asemade un espello onde se declaran e perfilan identidades propias e alleas. Acaso soe reductivo presentar con estas palabras un libro de poemas, pero o certo é que esa dimensión analítico-ensaística, explorada con intelixencia e notable oficio retórico, aparece moi en primeiro plano cando se abre calquera dos dous libros por calquera das súas páxinas. Trátase dunha indagación de espectro moi aberto e non falta de ambición: do antropolóxico ó económico e do consuetudinario ó libresco, do onírico ó simbólico e do doméstico ó académico. Por iso reiterarei a inconveniencia de prender nas silveiras intertextuais dos títulos dos libros.

Para levar a cabo esa indagación, María do Cebreiro opta por mecanismos que ela mesma ten estudiado na súa ocupación como investigadora do feito literario. De maneira moi fundamental, prioriza a multiplicación e a hibridación de voces e rexistros, así como a combinación ás veces aporética de sensibilidades e discursos, estes últimos non só verbais, tamén icónicos ou musicais, polo que o vector interartístico cobra algunha preeminencia. Tal expediente potencia a ubicación liminar da enunciación, inscrita en territorio fronteirizo e movedizo, o que implica de xeito ineludible unha crítica da noción de autoridade —con correlato paratextual nas dedicatorias dos seus dous libros— e dos signos posibles de toda lóxica totalizadora, incluídas a autorial, a ideolóxica, a da gran-teoría-sistematizadora, ou, xa antes, a que se lle presupón a iso que con pompa nomeamos linguaxe. Velaquí a razón que sustenta o anuncio anterior sobre o feito de Risco e Lacan non seren os únicos antagonistas que malviven entre as páxinas poéticas da autora.
A manifestación inicial que se ofrece ós lectores de (nós, as inadaptadas) é a dunha gratificante complexidade estructural e semiótica, que por rizomática e non centrada acaso incomode ós lectores máis proclives ás poéticas espontaneístas de débito oral, interpreto que dominantes entre os/as poetas do grupo de idade de María do Cebreiro, pero que sen embargo sabe e acaso quere conectar —non tanto como confluír— coas opcións literarias e coa clase de intervención sociocultural que representan poéticas como as Chus Pato, Manuel Outeiriño ou Xabier Cordal, autores todos politonais e adictos a esa hibridación que máis adiante se ha perfilar. Con eles comparte María do Cebreiro a vocación dun novo flâneur para un tempo postindustrial, especulativo, roto, pandorco. O heroe correspondente é tamén un individuo seudomarxinal e múltiple que sae fóra, deambula, observa e anota con amable neglixencia, configurando así capítulos seriados, variacións desde o tedio e o desencanto, o spleen de París ou o de Compostela e a súa difusa área de influencia. Só que agora esta saída é no fundamental a un espacio discursivo antes que a un ámbito físico, razón pola que a mímese pasa a tecerse con retais textuais, orixinando así unha especie de retractatio, nome que os clásicos daban á imitación de textos previos. En (nós, as inadaptadas) anacos e ocios pertencen aínda, como en Baudelaire, á cidade, pero sobre todo proveñen da gran cultura global e patriarcal tal e como no marco vilego-urbano de noso resulta esta convivida, incluídos nese kit a pauta diglósica, o tartufismo institucional, algúns absentismos e a síndrome “só-perante-o-perigo” de excesivos axentes culturais. “Calquera que sexa a pegada que o flâneur persiga, será conducido a un crime”. Isto é o que Walter Benjamin formulou no célebre ensaio “O París do Segundo Imperio en Baudelaire”, e é tamén o que o libro de María do Cebreiro corrobora na escala na que opera.
En (nós, as inadaptadas) a cultura global, que acolle no seu seo a cultura de masas, proxéctase como arquidiscurso sobre un feixe de identidades locais e sobre outros discursos particulares autodescritivos. Así que aquel monte ou outeiro ó que o eu autorial aseguraba ascender no poema-limiar dos Pequenos poemas en prosa a fin de contemplar toda a desmesura da grande urbe burguesa, da infame capital, mantén agora plena funcionalidade. A autora-constructora sobe neste caso á enciclopedia común, xa unha canteira aberta, un desmonte. Sobe a un lugar que, pola querencia rizomática e horizontal da artífice textual, impugna, concorde con Deleuze, calquera verticalidade, calquera xerarquía; e postula en cambio permeabilidades, heteroxeneidades, cartografías moles sobre identidades erosionadas. Todas elas son contempladas e anotadas por un eu detectivesco, todas son documentadas na naturalidade obscena dos actos e da linguaxe cotiáns sorprendidos desde unha ventá entreaberta, cun procedemento que, por non deixarmos ó autor de As flores do mal, xa practicou Angela Carter no seu relato “Venus negra” a respecto da relación do poeta coa actriz Jeanne Duval, el en transo perpetuo perante o corpo espido dela, serea pretendidamente muda que danzaba e danzaba só para él, só para Papaíño, só para o mamón de Baudelaire.
Por suposto, ó falarmos do signo do fronteirizo/fragmentario e da identidade fuxidía facémolo dunha das pautas epocais da posmodernidade, doada de rastrexar a partir das numerosas pegadas deixadas por tantos e tantos pensadores despois da crise do estructuralismo e a lenta disolución das identidades individual, sexual, nacional, logocéntrica, etc. Trivializado e precociñado, ese mesmo signo reaparece apto para o consumo de masas en productos como o recente Border Girl, da cantante posmexicana Paulina Rubio, que balboa paradoxos como este: “I am a border girl / crossing oceans in the name of love”. O curioso é que tamén in the name of love se activasen os mecanismos escriturais de (nos, as inadaptadas), do que na segunda lapela se asevera que ten por obxecto “a milicia do amor, esa guerra civil do corazón, fratricida e anónima”, e que configuraría, sempre na percepción de quen fale na lapela, “un conto de resacas e de perdas”. Non hai motivo para desconfiarmos sobre isto, pero talvez conviría rebaixar ese nivel episódico ó que acaba sendo; estrictamente, a ocasión para someter a comentario a través do cendal dunha vasta cultura de carácter radial e ben centrífugo todos os discursos ditos sobre o amor e a posesión, como nunha novela de viaxes que concentrase no tránsito histórico e intercultural o seu obxectivo máis inmediato. Xuntando as dúas máscaras do teatro e da vida, ese cendal xoga a discriminar dor e humor, risa subversiva e agonía, tetania sardónica e aloumiño tenro, como nun modelo para (des)armar de marca ás veces cortazariana, sterneana outras, lúdica sempre.